„Poznaj Górne Łużyce” to cykl krajoznawczych wycieczek rowerowo-pieszych wokół Zgorzelca, mających przybliżyć bardzo ciekawą historię tego regionu mieszkańcom oraz turystom. Papierowe wersje opracowania dostępne są w Domu Jakuba Böhme w Zgorzelcu.
1. Dom Jakuba Böhme Jedyny ocalały dom słynnego łużyckiego szewca i mistyka, który inspirował wielu filozofów i poetów. Dzisiaj znajduje się w nim, obok wystawy poświęconej Böhmemu, także Informacja Turystyczna.
2. Most Staromiejski Pierwotną przeprawą był nadal widoczny bród, nieco na północ od mostu. Pierwszy w tym miejscu most powstał już XIII w. Niegdyś łączył Bramę Nyskę na zachodnim brzegu z jej przedbramiem na wschodnim – Wieżą i Bramą Szpitalną. Nazwa pochodziła od szpitala i kościoła znajdującego się w tym miejscu. Na przedbramiu znajdowały się także dwa niewielkie domy należąco do Jakuba Böhme oraz Młyn Trójkołowy. Cześć jego zabudowań przetrwała do dziś a betonowa wieża do zbożowy silos z lat 30-tych.
3. Słup dystansowy Poczty Polsko-Saskiej
Powstały na pocz. XVIII wieku system pocztowy łączył ze sobą stolice państw rządzonych wowówczas przez Augysta II Mocnego – Drezno i Warszawę.
4. Dwór w Jędrzychowicach
Siedzibę wzniesiono w poł. XVI w. dla zgorzeleckiej rodziny Hoffmanów. Stanowił część rozleglejszego zespołu budynków, stąd też często powtarzające się określanie go „zamkiem”. Dwór gościł wielu znakomitych gości jak August II Mocny, Stanisław Leszczyński, królewicz Aleksander Sobieski, wielki książę Konstanty Romanów oraz twórca hymnu Niemiec August Henryk Hoffman von Fallersleben.
Dwór wybudowany został dla rodziny Hofmannów, tej samej, do której należała kamienica stojąca do 1726 roku w miejscu Domu Barokowego w Goerlitz. W trakcie III wojny północnej we wsi stacjonował korpus polski pod dowództwem króla Stanisława Leszczyńskiego, który dał się we znaki mieszkańcom okolic wieloma rabunkami. W XIX wieku dwór zaadaptowano na potrzeby gospody, która cieszyła się wielkim powodzeniem wśród mieszkańców miasta. Po 1945 roku budynek przejął PGR, który kilka lat później go opuścił.
5. Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Jędrzychowicach
Tego typu kościoły obronne służyły za schronienie mieszkańcom wsi podczas najazdów. XIII-wieczna gotycka świątynia otoczona została solidnym murem z blankami, przyporami i bramą z samborzą. W kościele zachowało się wiele elementów historycznego wyposażenia.
Kościół jednonawowy, sklepiony kolebką z lunetami i pasową dekoracją ceramiczną powstałą ok. 1614r., od wschodu prostokątne prezbiterium sklepione sieciowo z pierwszej połowy XVI w. zamknięte poligonalną apsydą sklepioną wieloboczną z żebrami. Od południa przy prezbiterium prostokątna zakrystia, sklepiona kolebkowo-krzyżowo oraz kruchta. Przy nawie od zachodu kruchta z XX w., od południa arkadowy krużganek . W wyposażeniu kościoła znajduje się późnorenesansowy, drewniany ołtarz pochodzący z XVII w. oraz kościelne organy wykonane w 1722 roku.
6. Zespół dworski w Żarce nad Nysą
Tworzy go: dwór z XVI wieku, pałac z XVIII wieku oraz szereg budynków gospodarczych. Po 1945 roku część budynków zajęły Wojska Ochrony Pogranicza i zaadaptowały je na strażnicę, a przebudowy zatarły większość cech stylowych. Wielokrotne katastrofy i przebudowy przetrwały kartusze herbowe umieszczone na budynku dworu wraz z datą – 1591 r.
7. Dwór w Żarkach Średnich
Renesansowy dwór wzniesiony został około roku 1640 w miejscu wcześniejszego drewnianego, otoczonego wałem i fosą. Umocnienia zniwelowano, modernizując i rozbudowując budynki folwarczne.
We wsi znajdowały się jeszcze dwa majątki ziemskie. Jeden z nich, na krańcu wsi, przy drodze do Lasowa został rozebrany po 1945 roku. Drugi znajduje się obecnie z obrębie Żarskiej Wsi, po wschodniej stronie drogi łączącej jej z Żarkami Średnimi. Okazały dwór, otoczony budynkami folwarcznymi, pochodzi prawdopodobnie z XVIII wieku, choć może być starszy. Jeszcze w XIX wieku został przebudowany na spichlerz.
8. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Żarkach Średnich
Świątynia wybudowana została pod koniec XIV wieku w stylu gotyckim. Niewielki kościół znacznie rozbudowano w XVII wieku dostosowując go do praktyki protestanckich nabożeństw. W trakcie wojny znacznie uszkodzony i pozbawiony wieży.
9. Pałac w Lasowie
Pierwotny, otoczony fosą dwór powstał w XVI wieku. W 1593 roku Kaspar II von Fürstenau, gorliwy zwolennik i stronnik Jakuba Böhme, rozbudował go do dzisiejszej formy. Dwuskrzydłowy pałac wybudowany został w stylu renesansowym i niegdyś posiadał także wieżę, która, jak głoszą miejscowe podania, była połączona tunelem z pobliskim, nieistniejącym już, kościołem.
Pałac w swojej historii należał do wielu rodzin, także plebejskich. Np. zachowany portal z 1670 roku nosi herb rodziny Nostitz. Pałac posiada reprezentacyjną Wielką Salę, ozdobioną barokową polichromią oraz kominkiem i balkonem dla muzyków. Tajemnicze są jednak jego losy na krótko przed i w czasie II wojny światowej. Pałac stanowił wówczas jedną z przechowalni dolnośląskich księgozbiorów. Znalazły się tu m.in. zbiory z Górnołużyckiej Hali Pamięci, wrocławskiej Biblioteki Państwowej oraz ministerstw II Rzeszy. Część z tych zbiorów została wywieziona krótko po wojnie przez armię radziecką, pozostałe znalazły się we Wrocławiu.
Kościół został rozebrany w latach 70-tych. Z jego zabudowań dotrwała do naszych czasów jedynie pastorówka.
10. Młyn wodny
Młyn wodny w Lasowie istniał w tym miejscu już w XVI wieku choć obecne zabudowania są młodsze o 200 lat. Wskazuje na to kliniec w portalu wejściowym, na którym umieszczono inicjały JS, koło młyńskie i datę wskazującą na rok 1771. Młyn zaopatrywał też wieś w energię elektryczną.
W czasach, kiedy używano młyna Żarecki potok płynął bliżej budynku młyna. Niewielki zespół składał się z budynku zawierającego część mieszkalną i gospodarczą oraz niewysokiego elewatora.
11. Pieńskie Huty Szkła
Wykorzystując odpowiednie pokłady piasku, duże ilości drewna oraz linię kolejową już w 1858 roku uruchomiono pierwszą hutę szkła w Pieńsku. Z czasem utworzono kolejne huty i zakłady rzemieślnicze (m.in. fabrykę papieru i porcelany), zatrudniające w sumie ok. 4000 pracowników. Z powodu znacznych zniszczeń wojennych produkcję szkła uruchomiono w Pieńsku dopiero w lipcu 1946 roku. Początkowo działające samodzielnie zakłady zrzeszono w 1967 roku. Z obiektów związanych z przemysłem szklarskim na uwagę zasługują: zakład „Nysa” (a) z willą właściciela (b) oraz zakład „Ewa” (c).
12. Dom młynarza
Był częścią zabudowań tzw. Dolnego Młyna. Budynek pochodzi z połowy XIX wieku i został zbudowany dla Alfreda Schreibera, którego bracia byli właścicielami Górnego Młyna w Görlitz. Na południe od domu, pomiędzy zabudowaniami obu pieńskich młynów znajdował się prawdopodobnie zamek Penzigów, rozebrany za zgodą Władysława Jagiellończyka w 1514 roku.
13. Kościół w Zodel
Kościół w Zodel jako niewielka kaplica istniał już w poł. XIV wieku. W kolejnym stuleciu dobudowano obecną nawę i wieżę. Do bryły kościoła przylegają także kaplica chrzcin i tzw. kościół zimowy. W prezbiterium zachowały się freski z 1350 r. oraz ołtarz z 1504 r.
Kościół w Zodel postanowiono w 1949 r. odrestaurować, przywracając mu jak najwięcej z pierwotnego, gotyckiego wyglądu. Odsłonięto freski, usunięto empory i przestawiono organy. Wspomniany „kościół zimowy” to niewielka kaplica, jakie dobudowywano do kościołów, wyposażana w ogrzewanie by móc ich używać także zimą.
14. Muzeum Traugotta Gerbera
Niewielkie muzeum wraz z ogrodem poświęcone Traugottowi Gerberowi, urodzonemu tutaj lekarzowi i botanikowi. Znany jest głównie jako nauczyciel akademicki oraz ze swoich prac nt. ziołolecznictwa. Na jego cześć nazwane zostały sprowadzone z Afryki rośliny – gerbery.
15. Pałac w Ober Neuendorf
Pałac powstał prawdopodobnie w latach 1570-80, ale w obecnej bryle dominują elementy powstałe w epoce baroku. Pałac zdobią renesansowe sgraffito oraz dwa portale z kartuszami herbowymi.
Pałac niegdyś wieńczyła niewielka wieżyczka, którą usunięto już w XIX w. z powodu złego stanu technicznego. Obecnie pałac znajduje się rękach prywatnych i przechodzi gruntowną renowację.
16. Kościół w Ludwigsdorfie
Początki tej świątyni datowane są na koniec XII wieku choć obecna bryła to efekt XIII-wiecznej rozbudowy. Z tego okresu pochodzi także najcenniejszy element architektoniczny – portal o cechach przejściowych, romańsko-gotyckich.
Najstarszą częścią kościoła jest prezbiterium z nadbudowaną wieżą. Tego typu rozwiązanie stanowi rzadkość w regionie. Choć w trakcie XIX-wiecznych modernizacji kościół stracił sporo detali, to wciąż w jego strukturze świetnie widoczna jest historia budynku.
17. Kościół Nadziei w Görlitz
Budowla jest kopią świątyni z Niemieckiego Osieku, rozebranej w związku z wydobyciem węgla w miejscu obecnego Jeziora Berzdorf. W obecnej, wypracowanej w XVIII wieku, bryle kościoła podziwiać można historyczne wyposażenie pierwotnej świątyni.
Pierwotna świątynia powstała w Niemieckim Osieku około roku 1250 i prawdopodobnie była związana z lokacją klasztoru Sankt Marienthal w pobliskim Ostritz. Budowla była systematycznie rozbudowywana i przebudowywana aż osiągnęła znaną dziś formę. W 1986 roku w wyniku powiększania się odkrywki węgla podjęto decyzję o przeniesieniu kościoła w inne miejsce. Translokacje zakończono w 1998 roku. Forma świątyni jest kopią barokowej bryły, ale wyposażenie wnętrza jest historyczne, w tym rzeźby znanego saskiego artysty Caspara Gottloba von Rodewitz.
18. Vogtshof w Goerlitz
Przed lokacją miasta na wzgórzu znajdowała się strażnica wzniesiona na polecenie księcia czeskiego Sobiesława w celu obrony brodu. Później wybudowano tu budynek dla urzędników miejskich. W XIV w., po podziale Łużyc na zachodnie i wschodnie oraz w okresie, w którym miastem władał Henryk, książę jaworski, budynek rozbudowano i nazwano „książęcym dworem”. Po ustąpieniu Piasta dwór stał się „wójtowski” i ta nazwa utrzymała się do dziś, choć budynek zmieniał swoje przeznaczenie i stracił swe cechy stylowe. Wokół budynku zachował się zewnętrzny pas umocnień z basztą Hother.
Nazwa miejsca nawiązuje do pierwotnej budowli, określonej mianem „castrum”, stąd nazwa miejsca – wzgórze zamkowe (Burgberg). Szczegóły historii budowli są tajemnicą, jednak z pewnością możemy stwierdzić, że od XIII wieku zespół budynków na wzgórzu był centrum administracyjnym miasta i odpowiadał zamkowi w Budziszynie – Ortenburgowi. Stał się też siedzibą jedynego piastowskiego władcy miasta, Henryka Jaworskiego. Na dawnych rycinach zupełnie nie przypomina obecnego gmachu, w którym mieściły się koszary oraz, więzienie a dziś pełni rolę domu studenckiego.
W Przydatnych linkach znajdziesz odnośnik do plików publikacji.
