Dzięki wyciśnięciu przez lodowiec, utworów skalnych położonych pierwotnie na większej głębokości już na przełomie XIX i XX wieku w miejscu zaburzeń glacitektonicznych węgli brunatnych założono liczne kopalnie, początkowo podziemne, a później odkrywkowe.

Równolegle wydobywano gliny ceramiczne, piaski szklarskie i budowlane. Geolodzy niemieccy podkreślają, że wśród tych użytkowych kopalin znajdują się również swego rodzaju klejnoty natury, do których należy bursztyn „łużycki” oraz znajdowany czasami w żwirowniach krzemień pasiasty i agat.

W polskiej części Łuku Mużakowa prowadzono wydobycie węgli brunatnych i związanych z nimi kopalin towarzyszących do 1973 r. Zachowane do dzisiaj ślady przemysłu górniczego i przetwórczego stanowią niezwykle ważny element kultury materialnej całego regionu. Zachowały się one w postaci wielu wyrobisk, miejscami hałd oraz resztek zabudowań kopalnianych związanych z wydobyciem węgla brunatnego i produkcją brykietów. Do ważnych obiektów należą także dawne, znajdujące się w różnym stanie, cegielnie i huty szkła.

Węgiel brunatny wydobywany dawniej w rejonie Łęknicy, Nowych Czapli, Trzebiela i Tuplic należał najczęściej do tak zwanego II pokładu łużyckiego, który miał grubość od około 8 do 13 m. Jego wartość opałowa, była dość wysoka i wynosiła średnio około 9420 KJ/kg. Węgiel posiadał dobrą jakość, o czym świadczą ważne dla technologów jego parametry, takie jak niska popielność i mała zawartość siarki. Był on doskonałym surowcem do produkcji brykietów, które były paliwem dla pobliskich cegielni i innych zakładów przemysłowych. Warto pamiętać również o tym, że dynamiczny XIX-wieczny rozwój górnictwo węglowego regionu łuku Mużakowa nastąpił również dzięki obecności w regionie tak zwanych kopalin towarzyszących jakimi były leżące nad węglami iły ałunowe, a poniżej nich iły ceramiczne, nazywane iłami, glinami garncarskimi (Töpfertone) oraz występujące w obrębie mioceńskiej formacji węglonośnej kwarcowe piaski szklarskie.

Przed ponad 160 laty wydobycie surowców w sposób odkrywkowy było, ze względu na ówczesny poziom technologii opłacalne jedynie w sytuacji małej grubości skał nadkładu. W okolicach Mużakowa, gdzie pokłady węgla ustawione są dość stromo, eksploatacja odkrywka stosowana była tylko w strefach gdzie odsłaniały się one na powierzchni. W innych miejscach wydobycie prowadzone było systemem podziemnym. Pokłady węgli osiągane były za pomocą szybów lub pochyłych chodników. Dalszą eksploatację podziemną prowadzono od wykonanych w węglu poziomych przekopów i gęstych chodników. Dla zachowania stateczności wyrobisk pozostawiano w węglu filary ochronne, a wybrane przestrzenie likwidowane były poprzez zawał stropu. W wyniku takiego systemu eksploatacji ponad miejscami wyeksploatowanych wyrobisk podziemnych po latach powstały podłużne, wąskie zapadliska. Dzisiaj wypełnione są one wodą tak samo jak wyrobiska po eksploatacji odkrywkowej oraz wspomniane „rowy wietrzeniowe”.

Widać więc, że dokładne rozpoznanie przyczyn powstania jezior antropogenicznych, występujących na przykład pomiędzy Łęknicą a Nowymi Czaplami, nie jest możliwe bez szczegółowej znajomości wgłębnej budowy geologicznej i dawnych dokumentacji górniczych. Zwiedzając ten teren warto więc zwrócić uwagę na zachowane stare szyby górnicze, liniowy przebieg zagłębień terenu czy też nasypy wyznaczające dawne trasy transportowe. Historia górnictwa regionu została dobrze opisana przez specjalistów z Państwowego Instytutu Geologicznego (zob. wykaz materiałów źródłowych) skąd dowiadujemy się że, działalność górnicza w okolicach Mużakowa rozpoczęła się około 1825 r., ale była związana pierwotnie z eksploatacją iłów i mułków ałunowych. Te tak zwane ziemie ałunowe, były wykorzystywane do produkcji ałunu używanego szczególnie w garbarstwie i w farbiarstwie. Do podgrzewania surowca i ługowania gorącą wodą ałunu używano początkowo drewna, a później węgla brunatnego. Ślady produkcji ałunu są do dzisiaj widoczne w postaci hałd odpadów po jego warzeniu.

Pierwsza kopalnia węgla brunatnego „Julius” została utworzona w regionie mużakowskim w 1843 r. przez właściciela dóbr ziemskich koło miejscowości Wolfshain (Brandenburgia). W następnych latach nowe wystąpienia węgla brunatnego zostały odkryte w wykopach przy budowie linii kolejowej (kopalnie „Franz”, „Conrad” i „Providentia” koło Döbern w Brandenburgii).

Systematyczne poszukiwania geologiczne węgla brunatnego rozpoczęto po roku 1846. Od tego okresu rozpoczyna się rozwój górnictwa węgla brunatnego w należącej obecnie do Polski części Łuku Mużakowa. Rozpościerające się tutaj duże złoże węgla brunatnego Babina o zasobach geologicznych rzędu 230 mln. Mg, dzieli się na kilka pól złożowych: Pustków, Żarki, Trzebiel i Tuplice.

W 1854 r. koło Trzebiela powstała kopalnia „Zur Hoffnung” działająca z przerwami do 1926 r.; około 1864 r. koło Tuplic utworzono kopalnie „Wilhelmie” i „Amalie”, które połączono w zakład górniczy o nazwie „Vereinigte Amalie-Wilhelmine” działający z przerwami do 1938 r. Kopalnia ta była własnością firmy Gebr. Jeschke a jej produkcja roczna sięgała do 42,5 tys. Mg węgla rocznie. Rok później uruchomiono w Chełmicy koło Tuplic kopalnię „Johanna”, która działała do 1909 r. a jej produkcję rzędu 2 tys. Mg węgla rocznie wykorzystywała miejscowa cegielnia. Po 1874 r. powstały koło Nowych Czapli na polu Pustków, drobne kopalnie „Pauline”, „Wilhelmine II”, „Friede”, „August” i „Friedenschluss”, które około 1877 r. połączono w jedną firmę pod nazwą „Consolidierte Tschöpelner Braunkohlenwerke”. Działała ona do 1944 r. będąc własnością spółki akcyjnej „Tschöpelner Werke A.-G” ustanowionej w 1905 r. Jej roczna produkcja sięgała 335 tys. Mg węgla. W 1930 r. przyłączono do niej dwie małe kopalnie „Hela” i „Huss” założone na polu Żarki w Chwaliszowicach w 1899 r. i będące własnością gwarectwa. Po wojnie w 1945 r. w Nowych Czaplach wznowiono wydobycie węgla a nazwę kopalni zmieniono na „Pustkowie”. Od roku 1946 włączono ją do kopalni „Babina” w Łęknicy. W Niwicy na polu Trzebiel działała w latach 1877-1889 nieduża, prywatna kopalnia „Talea, (Theresia)” o produkcji około 3 tys. Mg węgla rocznie. W Buczynach koło Trzebiela pracowała w latach 1898-1941 kopalnia „Victor” o wydobyciu rocznym około 110 tys. Mg węgla. Uruchomiona po wojnie w 1945 r., została w 1946 r. włączona do kopalni „Babina” jako zakład górniczy „Wiktor” pracujący dla pobliskiego tartaku w Trzebielu.

Na polu Trzebiel w latach 1880-1926 działały liczne drobne kopalnie („Ferdinandsville”, „Glückauf ”, „Helene”, „Fürst Bismarck”, „Louisenglück”, „Erdmann”, „Johanna I”, „Hoffnung”) zarządzane przez spółki lub osoby prywatne. Właścicielem kilku kopalń była znana rodzina von Witzleben-Altdöbern. Roczne wydobycie węgla w poszczególnych kopalniach nie przekraczało 90 tys. Mg. Szereg niewielkich kopalń założono po 1900 r. również na polu Tuplice („Gertrud”, „Antonie”, „Elsa-Margarethe”, „Teuplitzer Kohlenwerke” – po 1920 r. „Germania”. Wydobycie roczne w poszczególnych zakładach sięgało do 45 tys. Mg węgla.

Jedną z większych kopalń węgla brunatnego na terenie polskiej części Łuku Mużakowa była „Babina”. W jej skład wchodziła brykietownia i cegielnia. Została założona w 1921 r. jako spółka „Babina Braunkohlenverwertung G.m.b.H.” z siedzibą w Bad Muskau. Obok spółki akcyjnej Braunkohlen- und Brikettindustrie A.G. w Berlinie udziałowcem przedsiębiorstwa była rodzina von Arnim. W 1937 r. wydobycie węgla w kopalni “Babina” wynosiło 225, 5 tys. Mg a produkcja brykietów około 70 tys. Mg.

W wyniku działań wojennych kopalnie węgla brunatnego w omawianym regionie nie zostały poważnie zniszczone. Częściowo zatopiona i zaminowana kopalnia „Babina” została przejęta w 1945 r. przez Zjednoczenie Przemysłu Węgla Brunatnego w Żarach podlegające Centralnemu Zarządowi Przemysłu Węglowego w Katowicach. Produkcję wznowiono w 1946 r. i w tymże roku kopalnię połączono z zakładami górniczymi „Wiktor” i „Pustkowie”. W 1953 r. kopalnia „Babina” wraz z kopalniami „Henr yk” w Żarach i „Maria” w Niecieczu weszła w skład przedsiębiorstwa górniczego „Przyjaźń Narodów” pod nazwą KWB „Przyjaźń Narodów – Szyb Babina” z siedzibą w Łęknicy.

Roczne wydobycie węgla br unatnego dochodziło w Łęknicy do 276,7 tys. Mg, a produkcja brykietów do 76,9 tys. Mg. (około 20% krajowej produkcji brykietów). Węgiel z Łęknicy transportowany był też do brykietowni w Kaławsku koło Węglińca. Kopalnia uznana została za nierentowną i zlikwidowana z dniem 31 grudnia 1973 r.

Jacek Koźma „Łuk Mużakowa – zapis dawnych zlodowaceń”
fragm. „Park Mużakowski i atrakcje geoturystyczne okolic Łęknicy” Łęknica 2005